BIAŁA WODA I ZBÓJNIK BACZYŃSKI

Z dawną wsią Biała Woda związane są liczne legendy o zbójnickich skarbach zakopanych przez zbójnika Baczyńskiego.

CHCESZ WIEDZIEĆ WIĘCEJ?

Kim był zbójnik Józef Baczyński

Co ma wspólnego herszt zbójnicki Józef Baczyński z Pieninami

Biała Woda jest nieistniejącą wsią w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w Małych Pieninach, obecnie część wsi Jaworki.

Dawniej tereny te określano nazwą Rusi Szlachtowskiej. W 1947 r. było w niej 110 gospodarstw. Wieś oddzielona była od pozostałej części Łemkowszczyzny przez pasmo Radziejowej, oraz zdominowaną przez polską ludność doliną Popradu. Wskutek tego jej mieszkańcy podlegali silnym wpływom polskim i słowackim. W 1931 w Białej Wodzie na powierzchni 15,3 km² było 110 zagród, w których mieszkało 494 ludzi. Inwentarz liczył 21 koni, 323 krowy i 411 owiec.

Biała Woda (w języku łemkowskim Biła Woda) położona była w dolinie potoku Biała Woda. Od drugiej połowy XIV wieku okoliczne tereny były wypasane przez pasterski lud Wołochów, którzy przynieśli z sobą kulturę pasterstwa. Z czasem zaczęli się osadzać w dolinach. Powstała wieś lokowana na prawie wołoskim. Jej mieszkańcy Rusini, należący do grupy określanej jako Łemkowie utrzymywali się dalej z pasterstwa, ale zaczęto także karczować lasy pod uprawę ziemi. Z czasem ludność wsi tak się powiększyła, że lasy ostały się już tylko w zupełnie nieprzydatnych do uprawy stromych ścianach wąwozów lub na bardzo skalistym terenie. Pola uprawne uległy ogromnemu rozdrobnieniu. Mieszkańcy znani byli także z naprawy stłuczonych garnków glinianych, które po sklejeniu wzmacniali drutem. Biała Woda była niepisaną "stolicą" druciarzy. Drutując garnki docierali nawet po Warszawę i Kijów. W latach 1738–39 wydobywano też topniki i rudę żelaza dla huty w Szlachtowej.

Wieś oddzielona była od pozostałej części Łemkowszczyzny przez pasmo Radziejowej, oraz zdominowaną przez polską ludność doliną Popradu. Wskutek tego jej mieszkańcy podlegali silnym wpływom polskim i słowackim.

Po II wojnie światowej w 1947 r. w ramach Akcji „Wisła” cała ludność wsi została wysiedlona, a zabudowania spalone. Z całej wsi ocalał jeden tylko dom (kilkaset metrów na południe od rezerwatu przyrody Biała Woda, na dawnym osiedlu Kornaje), oraz urocza, murowana kapliczka kryta gontami przed wejściem do tego rezerwatu. Można jeszcze odnaleźć fundamenty domów, resztki podmurowań i zdziczałe drzewka owocowe, a także nasadzone okazy lipy szerokolistnej i kasztanowca zwyczajnego. Na stromych górskich stokach widoczne są tarasy dawnych pól uprawnych, częściowo już zarastające drzewami. Opustoszałe tereny wykorzystywane były przez jakiś czas w celach pasterskich – w okresie socjalizmu istniała spółdzielnia (w lesie na zboczach Wierchliczki jeszcze stoi drewniany, zrujnowany jej budynek) i paśli tutaj owce górale z Podhala.

Obecnie tereny dawnej wsi Biała Woda należą administracyjnie do wsi Jaworki, której rdzenni mieszkańcy również zostali wysiedleni, a wieś została następnie zasiedlona powtórnie, głównie przez ludność ze Spisza i Podhala. Na terenie dawnej wsi Biała Woda w dolinie potoku utworzono w 1963 r. rezerwat przyrody Biała Woda, jeden z najładniejszych rezerwatów Pienin, licznie odwiedzany przez turystów. Na dawnych polach uprawnych prowadzony jest tzw. kulturowy wypas owiec i bydła, a przez teren wsi prowadzą popularne szlaki turystyki pieszej, rowerowej i konnej. Przyczyną dużej ich popularności są rozległe widoki na Pieniny, Tatry, Beskid Sądecki, Gorce i słowackie góry, jakie roztaczają się z otwartych, bezleśnych partii wierzchołkowych wzniesień ponad doliną Białej Wody. Niestety, akcja ich zalesiania prowadzona przez Nadleśnictwo Krościenko niewątpliwie spowoduje spadek ich atrakcyjności turystycznej.

Z dawną wsią Biała Woda związane są liczne legendy, m.in. o zbójnickich skarbach zakopanych właśnie w tym regionie.

Szlaki turystyczne:

¡         żółty z Jaworek przez rezerwat przyrody Biała Woda do Przełęczy Rozdziela na granicy polsko-słowackiej.

¡         niebieski biegnący grzbietami gór i przełęczami wzdłuż granicy słowacko-polskiej Wierchliczkę, Przełęcz Rozdziela, Szczob i Przełęcz Gromadzką.

¡         rowerowy ze Szczawnicy przez Jaworki, Białą Wodę na przełęcz Rozdziela i Obidzę w Beskidzie Sądeckim.

Wszystkim podróżującym SZLAKIEM ZBÓJNIKÓW KARPACKICH polecamy odwiedzenie Rezerwatu Przyrody „Biała Woda”.

Rezerwat przyrody Biała Woda – rezerwat przyrody w województwie małopolskim, w gminie Szczawnica, miejscowości Jaworki na terenie Pienin w ich części zwanej Małymi Pieninami, utworzony w 1963 r. Jest to jeden z najładniejszych wąwozów Pienin, znakomicie nadający się do spacerów i doskonale przygotowany turystycznie; wygodna droga (zamknięta dla ruchu pojazdów), ławeczki, mostki, tablice informacyjne. Jest to również trasa dla turystyki rowerowej.

Rezerwat Biała Woda ma powierzchnię 27,83 ha i podlega zarządowi Nadleśnictwa Krościenko. Rezerwat, składający się z 4 oddzielnych, blisko siebie położonych fragmentów, położony jest w dolinie potoku Biała Woda oraz jego dopływu Brysztańskiego Potoku. Fragmenty rezerwatu oddzielone są od siebie pastwiskami i polami uprawnymi. Celem jego utworzenia była ochrona cennego i pięknego krajobrazu, licznych elementów przyrody nieożywionej (skały wapienne i turnie, kamieniste koryto potoku z kaskadami) oraz interesującej flory naskalnych roślin wapieniolubnych i innych rzadkich roślin. Rezerwat ma bardzo ciekawą budowę geologiczną z przewagą skał wapiennych z okresu jury i kredy, tworzących urozmaicone formy przestrzenne.

Tuż zaraz za wejściem do rezerwatu, po lewej stronie znajduje się skała zwana Czubatą. W sąsiedztwie rezerwatu, ok. 200 m przy polnej drodze na północnych zboczach doliny, duża rzadkość – Bazaltowa Skałka (pomnik przyrody) wulkanicznego pochodzenia. W tym miejscu ok. 100 mln lat temu niewielka ilość magmy przebiła się na powierzchnię i zastygła. Po południowej stronie potoku znajduje się duże urwisko Smolegowej Skały zbudowanej z wapieni krynoidowych serii czorsztyńskiej. W tym miejscu zbocza doliny zwężają się tworząc Wąwóz Międzyskały. Potok tworzy liczne kaskady, bystrza, skałki i głębokie, wybite przez spadająca wodę baniory. Jego dno zbudowane jest również z wapieni krynoidowych serii czorsztyńskiej. W pobliżu miejsca, gdzie uchodzi Potok Zimna Studnia, na północnej stronie Białej Wody, nieco na wzgórzu znajduje się charakterystyczna Czerwona Skałka, zwana też Skałą Sfinks. Naprzeciwko niej, po drugiej stronie potoku tworzące skalny amfiteatr Konowalskie Skały. Dalej za Czerwoną Skałką znajdują się Kornajowskie Skały, których nazwa pochodzi od istniejącego tu dawniej osiedla Kornaje. Trzeci fragment rezerwatu znajduje się w miejscu, gdzie Brysztański Potok uchodzi do Białej Wody. Naprzeciwko składu drzewa znajduje się tutaj duża Kociubylska Skała o ścianach stromo opadających do potoku. U jej wschodnich podnóży tablice informacyjne. Ostatni fragment rezerwatu, do którego nie prowadzi już szlak turystyczny, znajduje się w środkowej części Brysztańskiego Potoku i obejmuje Brysztańskie Skały.

Historia

Przed utworzeniem rezerwatu teren wąwozu był wykorzystywany gospodarczo. Początki osadnictwa na tym terenie sięgają czasów Bolesława Chrobrego. Od drugiej połowy XIV wieku przybyli tu Wołosi, którzy przynieśli z sobą kulturę pasterską, a następnie zaczęli się osadzać na dolinach. Powstała wieś Biała Woda zamieszkiwana przez Rusinów, którzy utrzymywali się z wypasu zwierząt, uprawy roli i drobnego rzemiosła (specjalizowali się w naprawie potłuczonych glinianych garnków, które po sklejeniu wzmacniali drutem). Zaludnienie wzrastało, karczowano lasy, na początku XIX wieku wieś była już silnie przeludniona, pola uprawne bardzo rozdrobnione, lasy utrzymały się tylko na bardzo stromych i skalistych terenach. Po II wojnie światowej w ramach akcji „Wisła” w 1947 r. wysiedlono Rusinów, a zabudowania spalono. Widoczne są jeszcze na terenie rezerwatu resztki fundamentów i zdziczałe drzewka owocowe. Na przejętych przez państwo terenach wsi rozwijano pasterstwo (wypas owiec). Z dawną wsią Biała Woda związane są liczne legendy o zbójnickich skarbach.

Informacje turystyczne:

Do rezerwatu dochodzi się drogą asfaltową z Jaworek, wzdłuż rzeki Grajcarek, obok stadniny koni, słynnej „Muzycznej Owczarni” i domu noclegowego Biała Woda. Przy drodze ładna kapliczka z cebulastą kopułą drewnianą (ulubiony motyw fotograficzny turystów), a przy niej najdalej położony parking. Przy wejściu do rezerwatu dydaktyczne tablice informacyjne (również Małopolskiego Szlaku Geoturystycznego). Wstęp do rezerwatu w sezonie turystycznym jest płatny.

Szlaki turystyczne

¡         z Jaworek przez rezerwat Biała Woda do turystycznego przejścia granicznego Jaworki – Litmanowa obok Przełęczy Rozdziela, gdzie krzyżuje się ze szlakiem niebieskim prowadzącym grzbietem Małych Pienin do Beskidu Sądeckiego.

Szlaki rowerowe

¡         czerwony z Jaworek przez rezerwat Biała Woda. Za Kociubylską Skałą szlak skręca na północ i prowadzi (inną trasą niż szlak pieszy) do turystycznego przejścia granicznego Jaworki – Litmanowa. Dalej przez Szczob na Gromadzką Przełęcz w Beskidzie Sądeckim.