JANOSIKOWE DIERY
JĂĄnoĹĄĂkove diery to szlak łatwy i średnio trudny, ale piękno przyrody rekompensuje problemy z jego pokonaniem i pozwala na oderwanie się od problemów dnia codziennego.
Diery â zespół głębokich dolin o charakterze skalnych kanionów w północno-wschodniej części tzw. Krywańskiej Małej Fatry na Słowacji. Położony jest pomiędzy masywami Małego i Wielkiego Rozsutca oraz Bobotów. Nazwa w języku słowackim oznacza po prostu "dziury", co w wystarczającym stopniu oddaje charakter tych obiektów.
System wąskich, krętych wąwozów, głęboko wyciętych siłą płynącej wody w wapiennym podłożu, składa się z trzech ciągów: Dolnych Dier (słow. DolnĂŠ diery), Górnych Dier (słow. HornĂŠ diery) oraz Nowych Dier (słow. NovĂŠ diery). Dolne i Górne Diery wyrzeźbił Dierowy Potok, spływający spod przełęczy Medzirozsutce (1200 m n.p.m.) między Wielkim a Małym Rozsutcem.
WIELKI ROZSUTEC (1610 m n.p.m., słow. VeľkĂ˝ Rozsutec (wym. Welki Rozsutiec), w niektórych starszych źródłach polskich również "Rozsudziec") - jeden z najwyższych i niewątpliwie najbardziej charakterystyczny szczyt w tzw. Krywańskiej części Małej Fatry.
Wielki Rozsutec wznosi się w północno-wschodniej części Małej Fatry, w jej głównym grzbiecie, rozdzielającym w tym miejscu dolinę Dolinę Wratną (z potokiem Varinka, dopływem Wagu) na zachodzie od doliny potoku ZĂĄzrivka (dopływ Orawy) na wschodzie.
Szczyt ma formę trójramiennego rozrogu. Południowa grań opada stromo ku szerokiemu siodłu przełęczy Medziholie (1185 m n.p.m.). Północna grań opada nieco łagodniej ku przełęczy Medzirozsutce (1200 m). Obie przełęcze są bezleśne, pokryte łąkami bogatymi w gatunki roślin. Zachodnia grań Wielkiego Rozsutca kończy się labiryntem potężnych turni tzw. Skalnego Miasta, wznoszących się nad osadą Stefanowa (słow. Ĺ tefanovĂĄ, przysiółek wsi TerchovĂĄ). Na południe od tych turni, oddzielony od nich wąską, krótką i skalistą dolinką (słow. KreminĂĄ dolina), opada w kierunku przełęczy Wierch Podżar (słow. Vrchpodžiar, 745 m n.p.m.) wspaniały skalny grzebień Południowych Skał (słow. Poludňove skaly). U stóp skał rozwinęły się znacznych rozmiarów usypiska i piargi. Cały masyw ogranicza od południa StohovĂ˝ potok, spływający przez Stefanową do Varinki w centrum Doliny Wratnej, zaś od północy â Dierowy Potok (słow. DierovĂ˝ potok), spływający przez Górne i Dolne Diery do Białego Potoku (słow. Biely potok), już na zewnątrz Doliny Wratnej. Wschodnie stoki masywu, słabo rozczłonkowane, odwadnia potok Biela, spływający do ZĂĄzrivki.
Wielki Rozsutec zbudowany jest z wapieni i dolomitów płaszczowiny choczańskiej, w których przyroda wytworzyła wszystkie możliwe formy geomorfologiczne, charakterystyczne dla tych skał: urwiste ściany, strzeliste turnie, głębokie wąwozy, jaskinie itp. Wapienno-dolomitowy zrąb masywu wyraźnie wystaje ponad otoczenie, dość łagodnie wyrzeźbione w znacznie miększych marglach, piaskowcach i łupkach.
Roślinność masywu jest bardzo urozmaicona. Dolne partie masywu porastają lasy bukowe z domieszką świerka, jodły i jaworu, a wyżej i jarząbu. Na północnych stokach Wielkiego Rozsutca na wysokości ok. 1450 m n.p.m. dobrze zachowała się naturalna górna granica lasu â jest to aktualnie najwyższy zasięg górnej granicy lasu w Małej Fatrze. W innych rejonach tej grupy górskiej została ona w ubiegłych wiekach sztucznie obniżona na skutek intensywnej gospodarki pasterskiej. Tereny podszczytowe Rozsutca porastają zarośla kosodrzewiny. Na skałach spotkamy niezmiernie cenne i piękne zbiorowiska roślin alpejskich, zaś na szczególnie nasłonecznionych miejscach â również zespoły flory ciepłolubnej. Wśród nich znajdziemy ogromną liczbę gatunków chronionych, w tym wiele słowackich endemitów.
Ze względu na wyjątkowe bogactwo form przyrody nieożywionej oraz flory i fauny, cały masyw Wielkiego i Małego Rozsutca od Dolnych Dier po szczyt Stohu jest objęty utworzonym już w 1967 r. rezerwatem przyrody o nazwie âRozsutecâ i powierzchni 764 ha.
Turystyka
Szczyt Wielkiego Rozsutca udostępnia znakowany czerwono szlak turystyczny, trawersujący szczyt od przełęczy Medziholie po przełęcz Medzirozsutce (Uwaga! Szlak zamknięty co roku od 1 marca do 15 czerwca):
¡ przełęcz Medziholie - szlak czerwony - Wielki Rozsutec 1 h 15 min. (z powrotem 40 min.);
¡ przełęcz Medzirozsutce â szlak czerwony - Wielki Rozsutec 1 h 20 min. (z powrotem 45 min.).
Szczyt Wielkiego Rozsutca jest doskonałym punktem widokowym. Panorama z niego obejmuje nie tylko bliższe grupy górskie, takie jak Mała Fatra, Wielka Fatra, Góry Choczańskie czy Magura Orawska, lecz sięga aż po Przełęcz Jabłonkowską w Beskidzie Śląskim z jednej strony i po szczyt tatrzańskiego Krywania z drugiej.
Natomiast Nowe Diery są kanionem, wyciętym przez lewobrzeżny dopływ wspomnianego potoku, płynący z północnych stoków Małego Rozsutca.
MAŁY ROZSUTEC (1343 m n.p.m., słow. MalĂ˝ Rozsutec) â charakterystyczny, skalisty szczyt w tzw. Krywańskiej części Małej Fatry, w Centralnych Karpatach Zachodnich na Słowacji.
Mały Rozsutec leży w północno-wschodniej części wspomnianej grupy górskiej, ok. 1600 m na północ od szczytu Wielkiego Rozsutca. Wznosi się ok. 400 m na zachód od głównego grzbietu wododziałowego tej części Małej Fatry, oddzielony od niego płytką przełączką Zakres (sedlo ZĂĄkres, 1225 m n.p.m.). W kierunku zachodnim od szczytu Małego Rozsutca wybiega grzbiet, miejscami zwieńczony skalnymi turniczkami, zakończony szczytem ŽobrĂĄk (1087 m n.p.m.) i ograniczony od zachodu i południa głębokimi wąwozami zwanymi tu Dierami.
Skalisty szczyt góry, podobnie jak sąsiedniego Wielkiego Rozsutca, został wymodelowany w wapieniach i dolomitach płaszczowiny choczańskiej. Znajduje się tu szereg elementów rzeźby krasowej, w tym oryginalna Jaskinia Kryształowa (KriĹĄtĂĄľowĂĄ jaskyňa), nie udostępniona do zwiedzania.
Poza fragmentem wschodniego stoku cały masyw jest porośnięty lasami, a sam wierzchołek góry pokryty zaroślami kosodrzewiny. Roślinność jest poza tym zbliżona do flory Wielkiego Rozsutca.
Szczyt leży na terenie Parku Narodowego Mała Fatra. Praktycznie cały masyw Małego Rozsutca objęty jest rezerwatem przyrody Wielki Rozsutec.
Turystyka
Szczyt Małego Rozsutca, choć niższy od Wielkiego, jest nieco trudniej od niego dostępny (na jednym z dwóch znakowanych wejść znajduje się fragment ubezpieczony łańcuchami). Pomimo to jest licznie odwiedzany. Wiodą na niego znakowane szlaki turystyczne:
¡ szlak zielony - z Terchowej Białego Potoku (wylot Dolnych Dier) 2:30 h (z powrotem 1:30 h);
¡ szlak zielony - z przełęczy Międzyrozsutce przez przełączkę ZĂĄkres 40 min (z powrotem 20 min);
W ciągu setek tysięcy lat płynąca woda stworzyła niezwykle urozmaicony relief, pełen załomów, cienistych szczelin, przewieszek i skalnych filarów, gwałtownych zwężeń i niespodziewanych rozszerzeń doliny. Dna wąwozów poprzegradzane są ciągami skalnych progów i większych wodospadów, pod którymi woda wymyła klasyczne kotły eworsyjne. W Dolnych Dierach znajdują się 2 wodospady (wys. 1 i 3,5 m), w Nowych Dierach â 4 wodospady (wys. 1â2 m), a w Górnych â 9 wodospadów (wys. 2â4 m). Wszystkie wodospady są chronione jako pomniki przyrody.
Ze względu na stosunkowo niskie temperatury, panujące tu w okresie wegetacyjnym, znaczne zacienienie i wilgotność, można tu zaobserwować zjawisko odwrócenia pięter roślinnych. W niżej położonych obszarach (650â850 m n.p.m.) znajdziemy tu szereg gatunków roślin górskich i alpejskich. Jednocześnie na turniach i skalnych półkach, wysoko ponad dnem wąwozów, rosną tu reliktowe okazy sosny zwyczajnej.
Całość obszaru Dier znajduje się na terenie Parku Narodowego Mała Fatra, w granicach rezerwatu przyrody Rozsutec.
Wszystkie trzy kaniony są udostępnione turystycznie i wyposażone w trudniejszych miejscach w system schodków, drabinek, pomostów i poręczy, pierwotnie drewnianych, obecnie w większości stalowych. Wiodą nimi znakowane szlaki turystyczne. Punktami wyjściowymi do wycieczek w Diery są Stefanowa (słow. Ĺ tefanovĂĄ) â niewielka osada Terchowej w Dolinie Wratnej â oraz Biały Potok (słow. Biely potok) â jedna z osad Terchowej, położona na wschód od centrum wsi, u wylotu Dolnych Dier. Diery, a zwłaszcza Dolne i Nowe Diery, są najliczniej odwiedzanym przez turystów miejscem w Małej Fatrze.
Opracowując projekt âSzlak Zbójników Karpackichâ skorzystano z blisko 1000 źródeł dotyczących zbójnictwa karpackiego, które znajdują się tutaj. Kliknij!
PATRONAT NAD SZLAKIEM ZBÓJNIKÓW KARPACKICH SPRAWUJE
ŁAP-POL (Dystrybutor wędlin tradycyjnych)
oraz
FIRMA JANTOŃ S.A., Sp. K (producent win Zbójeckie Grzane)