SANKTUARIUM W LUDŹMIERZU I ZBÓJNICKI DAR

Panie Boze, Ojce Wsekmogący, w Trójcy Świętej jedyny

Panie Jezusie Przenajświętsy, duchu Święty,

Matko Bosko i wy wszystka święci i janiołowie pańscy

Bądźcie nam do pomocy.

Coby sie nom robota wiedła,

Coby zoden z nas nie chorowoł,

Coby zdrady nijakij nie było,

Coby nase harne bydło nie zdechło,

Coby sie nom zbójowanie wiedło,

Coby my dudki mieli i Twoje przenajświętse imie,

Ojce przedwiecny, chwolili, Tak nom panie Boze dopomóz, Jamen.

Ludźmierz jest wsią położoną w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim, w gminie Nowy Targ. Ludźmierz jest najstarszą wsią na Podhalu położoną ok. 2 km od Nowego Targu i ok. 85 km na południe od Krakowa.

W roku 1234 w Ludźmierzu rozpoczęła się budowa kościoła. Cystersi z Jędrzejowa otrzymali z rąk Teodora Gryfity ziemię zwaną Ludźmierz i w 1238 roku zakończyli budowę kościoła. Cystersi zostali w Ludźmierzu aż do roku 1824.

W 1333 roku wieś została osadzona na prawie magdeburskim. Zasadźca wsi, niejaki Mikołaj Kuznich, otrzymał prawo wykarczowania lasów leżących nad rzeką Lepietnicą oraz po obu brzegach Czarnego Dunajca i Rogoźnika. Lokowana wieś miała obejmować 16 łanów frankońskich. We wsi miała być wybudowana karczma, jatki mięsne, piekarnia, zakład szewski oraz młyn - wszystkie miały stanowić uposażenie sołtysa.

W Ludźmierzu znajduje się sanktuarium maryjne, które 18 maja 2001 zostało podniesione do godności Bazyliki Mniejszej. Jest to religijne centrum Podhala oraz stanowi cel wielu pielgrzymek.

7 czerwca 1997 w Ludźmierzu gościł papież Jan Paweł II. Odmówił różaniec razem z wiernymi zgromadzonymi w Ogrodzie Różańcowym.

Sanktuarium w Ludźmierzu to sanktuarium maryjne z figurką Matki Boskiej Ludźmierskiej, nazywanej Gaździną Podhala.

Ludźmierz jest najstarszą parafią katolicką na Podhalu. Jego historia sięga XIII wieku. Wiąże się z historią możnego rodu Gryfitów, który już pod koniec XII wieku otrzymał mocą nadań książęcych we władanie ziemię podhalańską. W roku 1234 w Dankowie koło Krzepic, krakowski wojewoda z rodu Gryfitów, Teodor, od księcia krakowskiego i śląskiego, Henryka Brodatego, otrzymał stosowny dokument, na mocy którego miał prawo zakładania osad na terenie przynależnym do rzek: Ostrówka, Dunajec i Dunajec Czarny, Rogoźnik, Lepietnica, Słona, Ratajnica, Nedelska, Stradomka. Jeszcze tego samego roku, uzyskawszy zezwolenie od biskupa krakowskiego Wisława, Teodor Gryfita rozpoczął wnoszenie kościoła w Ludźmierzu, modrzewiowego, z trzema ołtarzami wewnątrz. Aby szerzyć nie tylko wiarę chrześcijańską, ale też osadnictwo na tych terenach, sprowadził na Podtatrze cystersów, którzy znani byli z nowoczesnych metod uprawy ziemi. Przybyli z Francji, Włoch i Jędrzejowa.

Przy kościele stanął niewielki drewniany klasztor kryty gontem. Obok postawiono budynki gospodarcze. Klasztorne zabudowania, które ostatecznie spłonęły w pożarze w 1796, praktycznie już od 1245 roku stały opustoszałe. Zakonnicy przenieśli się do Szczyrzyca, prawdopodobnie z powodu częstych najazdów Tatarów i napadów zbójeckich, jakie nękały klasztor i okolicę. Jednakże parafią w Ludźmierzu kierowali do roku 1824, przekazując ją później pod zarząd diecezjalny.

W latach 1869-77 kościół został rozebrany, a w jego miejscu wybudowano obecną murowaną świątynię w stylu neogotyckim. Przeniesiono do niej rokokowy ołtarz z figurą Matki Boskiej Ludźmierskiej. W 2001 roku kościół otrzymał tytuł bazyliki mniejszej.

Figurka, która od czasów średniowiecza przyciągała pielgrzymów wierzących w jej cudowne właściwości, początkowo znajdowała się w bocznym ołtarzu. W ołtarzu głównym umieszczona była Matka Boska z Dzieciątkiem (nieco młodsza, z 1420 roku) uchodząca pod względem artystycznym za piękniejszą. W 1776 roku przeniesiono adorowany wizerunek MB, a wkrótce wzniesiono rokokowy ołtarz wielki. Sam kult Matki Boskiej najpierw w Ludźmierzu, a potem w Szczyrzycu wiąże się z regułą zakonną cystersów, dla których szczególna cześć oddawana Matce Bożej i jej rozpowszechnianie jest jednym z głównych zadań zgromadzenia.

Figura matki Boskiej Ludźmierskiej liczy prawdopodobnie 600 lat. Drewniany posążek ma 125 cm. W 1963 roku MB Ludźmierską koronował kardynał Stefan Wyszyński. Replika znajduje się przy źródełku u wejścia do sanktuarium. Samemu źródełku również przypisywane są cudowne właściwości.

O Gaździnie Podhala opowiada średniowieczna legenda pochodząca z roku ok. 1400:

Węgierski kupiec, handlujący winem, jechał na jarmark do Nowego Targu. Na ludźmierskich bagnach i torfowiskach zaskoczyła go noc. Kiedy zaczął się modlić, wzywając Boga na pomoc, ujrzał otuloną w złocisty obłok postać uśmiechniętej Pani. Zachęcała go do podjęcia jeszcze jednej próby wydostania się z grzęzawiska. Wtem konie niespodziewanie nabrały sił i kupiec wyprowadził wóz na trakt. Jechał, prowadzony przez świetlistą postać, która przywiodła go przed kościół w Ludźmierzu. Zrozumiał, że jest to Matka Boża. Kiedy chciał uklęknąć i podziękować, zjawa zniknęła, a w miejscu gdzie klęczał, zaczęło bić źródełko. Kupiec złożył śluby, że przyniesie do kościoła figurkę podobną do Tej, którą spotkał. Złożone śluby widać spodobały się Bogu, bo obdarzył figurkę i wodę ze źródła cudownymi właściwościami.

Do kościoła w Ludźmierzu przylega cudowny Ogród Różańcowy. Pięknie zaprojektowany, zadbany i utrzymany, przypomina o pobycie na Podhalu i w sanktuarium ludźmierskim w 1997 roku papieża Jana Pawła II oraz jego nauce o znaczeniu modlitwy różańcowej. W centrum ogrodu umieszczona jest naturalnej wielkości rzeźba przedstawiająca papieża. Spośród znanych pomników Jana Pawła II wyróżnia ją to, że przedstawia postać Jana Pawła II klęczącego.

Ciekawostką ogrodu są tzw. wrota wiary: pod drewnianą konstrukcją umieszczono dzwon, którego dźwiękiem każdy człowiek w sposób symboliczny może ogłosić niebu i ziemi swoje odnowienie wiary. Warunkiem jest odmówienie specjalnej modlitwy.

Do sanktuarium w Ludźmierzu pielgrzymi przybywają przede wszystkim w święto maryjne 15 sierpnia. Tradycję pielgrzymowania górali z całego Podhala, a także z dalszych okolic, w tym Zagórzan, opisał Władysław Orkan w powieści
W roztokach.

Drugim ważnym świętem jest pierwsza niedziela września, Matki Bożej Siewnej, kiedy górale dziękują swojej patronce za zbiory. Dożynki rozpoczynają się pochodem spod Domu Związku Podhalan, który tu w Ludźmierzu ma swoją siedzibę, do kościoła, gdzie na ołtarzu polowym, znajdującym się na terenie Ogrodu Różańcowego odprawiana jest msza.

Sanktuarium ludźmierskie pozostawiło ślad w muzyce. Nieszpory Ludźmierskie do psalmów Leszka Aleksandra Moczulskiego z muzyką Jana Kantego Pawluśkiewicza, pochodzącego z Nowego Targu, były wydarzeniem artystycznym. Nieszpory reprezentowały kulturę polską na Światowej Wystawie Expo 98 w Lizbonie.