KRAKÓW I JEGO ZBÓJNICKA HISTORIA
W Krakowie znajdowało okresowe schronienie wielu złodziejaszków i zbójników podających się m.in. za kupców lub handlarzy. Niejeden zbójnik zginął w Krakowie od ręki kata. W grodzie Kraka został stracony ponoć od katowskiego miecza, co było nietypową śmiercią jak na herszta zbójnickiego przystało najsłynniejszy beskidzki zbójnik Józef Baczyński.
Jesteśmy rzezimieszki,
Znane są nasze grzeszki
W ojczystym narodzie,
Ojciec kołem łamany,
Zaś brat torturowany
W krakowskim był grodzieâ.
Kraków â miasto nad Wisłą w południowej Polsce, jedno z najstarszych miast Polski, o ponad tysiącletniej historii, wysokich walorach kulturowych i architektonicznych. W przeszłości Kraków odgrywał rolę administracyjnej stolicy państwa i siedziby władców Polski. Kraków jest stolicą województwa małopolskiego oraz historycznej Małopolski, a także centralnym ośrodkiem metropolitalnym aglomeracji krakowskiej. Kraków jest położony w południowej Polsce, w środkowo-północnej części województwa małopolskiego. Miasto leży nad Wisłą. Kraków znajduje się w miejscu zbiegu kilku krain geograficznych: Bramy Krakowskiej, Kotliny Oświęcimskiej, Kotliny Sandomierskiej, Pogórza Zachodniobeskidzkiego, Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.
Hej harnasiu nas panie, ka nase zimowanie
W Krakowie na rynecku, za syje na snurecku
Autorem pierwszego źródła piśmiennego, w którym w 966 pojawia się Kraków jest Ibrahim ibn Jakub. W dokumentach łacińskich w 973 występuje w formie Cracoua. Językoznawca Jerzy Nalepa twierdzi, że rdzeń krak oznacza odgałęzienie rzeczne.
Według legendy zapisanej w końcu XII wieku przez Wincentego Kadłubka nazwa Krakowa pochodzi od imienia księcia Kraka, natomiast w legendach czeskich występuje postać księcia Kroka.
Najstarszy ośrodek osadniczy znajdował się m.in. na obronnym Wzgórzu Wawelskim i był jednym z ważniejszych grodów w plemiennym państwie Wiślan. Ziemie Wiślan mogły znajdować się przez pewien czas pod władaniem Państwa Wielkomorawskiego. W X w. (najprawdopodobniej w latach ok. 960 â ok. 986) Kraków wszedł w zależność od państwa pierwszych Przemyślidów. Była to zależność luźna, natury trybutarnej i nie pozostawiła wyraźniejszych śladów w tradycji historycznej, a niektórzy historycy kwestionują w ogóle panowanie czeskie nad Krakowem w tym okresie. Około roku 990 gród znalazł się w granicach państwa piastowskiego, a próby dokładnego ustalenia czasu wcielenia do państwa Piastów oscylują pomiędzy 987 a 989 r. Pierwsza wiarygodna pisemna wzmianka o Krakowie pochodzi z dokumentu Dagome iudex z ok. 992 roku. Nad Wisłą obok Wawelu, na niewielkim wzgórzu z jurajskiego białego kamienia, według legendy stała niegdyś świątynia pogańska, na miejscu której zbudowano następnie kościół romański pw. św. Michała Archanioła. Co najmniej od 1000 w Krakowie znajdowała się siedziba biskupstwa, a za panowania Kazimierza Odnowiciela Kraków stał się główną siedzibą książęcą.
W okresie rozbicia dzielnicowego Kraków był siedzibą księcia seniora, z czasem jednak książęta krakowscy stracili faktyczne zwierzchnictwo nad innymi władcami piastowskimi. W 1241 miasto zostało zniszczone podczas najazdu tatarskiego. Mogło to zadecydować o niepowodzeniu pierwszej lokacji Krakowa, która najprawdopodobniej miała miejsce na początku XIII w. Rozpoczęto odbudowę Krakowa. W dniu 5 czerwca 1257 książę Bolesław V Wstydliwy, jego matka Grzymisława i żona św. Kinga nadali miastu lokację na prawie magdeburskim w Koperni koło Pińczowa. Zasadźcami byli trzej wójtowie: Gedko Stilvoyt, Jakub z Nysy i Dytmar Wolk z Wrocławia. Nowo wytyczone miasto zostało zasiedlone głównie przez przybyszów ze Śląska i Niemiec, co tłumaczy fakt posługiwania się językiem niemieckim przez mieszczaństwo krakowskie do XVI w.
Wtedy też powstał charakterystyczny szachownicowy układ miasta, w który wpasowano zachowane elementy wcześniejsze (ul. Grodzka, kościół Mariacki). Pomiędzy Krakowem a Wawelem istniała osada Okół, dawne podgrodzie, która została wcielona do Krakowa przez króla Władysława Łokietka po buncie wójta Alberta. W 1320 w katedrze wawelskiej miała miejsce koronacja Władysława Łokietka, kończąca symbolicznie okres rozbicia dzielnicowego. Odtąd, aż do 1734, Kraków był miejscem koronacji królów Polski.
W XIV wieku na przedmieściach Krakowa powstały dwa kolejne miasta: na południu Kazimierz (1335) i na północy Kleparz (1366).
Jako stolica jednego z mocarstw europejskich w XV i XVI w., Kraków rozwijał się pod względem architektonicznym, handlowym, rzemieślniczym, kulturalnym i naukowym. Kompleks zamkowy na Wawelu przebudowano i rozbudowano w stylu renesansowym. Odnowiono powstały w 1364 uniwersytet. Zbudowany został również Barbakan.
Po unii polsko-litewskiej i powstaniu Rzeczypospolitej Obojga Narodów Kraków znalazł się na uboczu wielkiego państwa. Sejmy i elekcje nowych monarchów odbywały się w Warszawie, położonej mniej więcej w połowie drogi między stolicami Korony i Litwy. Od 1596 rozpoczął się proces wyjazdu dworu królewskiego Zygmunta III Wazy z Krakowa do Warszawy, zakończony ok. 1611 r. Nie miał miejsca jednakże akt formalnego przeniesienia stolicy. Katedra na Wawelu pozostała miejscem koronacji oraz pochówku królów Polski, zaś Kraków â stołecznym i królewskim miastem. Nawet w czasach późniejszych wezyr turecki Kara Mustafa, pisał w korespondencji do związanego z Wilanowem Jana III Sobieskiego: "zniszczę Twój Kraków...".
Wraz z upadkiem Rzeczypospolitej rozpoczął się upadek Krakowa. Zniszczenia wojenne mocno nadszarpnęły pozycję miasta i zahamowały jego rozwój. Po raz pierwszy Kraków został zniszczony przez obce wojska w 1655, podczas "potopu szwedzkiego" (przedmieścia ucierpiały jednak mocno już w 1587, podczas próby zdobycia miasta przez arcyksięcia Maksymiliana Habsburga). W latach 1656-1657 miało miejsce kolejne oblężenie miasta, bronionego wówczas przez Szwedów.
W XVIII w. Kraków był zdobywany przez wojska pruskie, szwedzkie, austriackie i rosyjskie. 24 marca 1794 na rynku krakowskim przysięgę Narodowi złożył naczelnik Tadeusz Kościuszko rozpoczynając tym samym powstanie. Po III rozbiorze Polski Kraków zajęli Austriacy. Aleksander Rożniecki â dowódca kawalerii uczestnicząc w wojnie austriacko-polskiej, począwszy od Raszyna, z oddziałem â forpocztą, dotarł do Krakowa 14 lipca 1809 r. (dzień przed ks. Poniatowskim) i przełamał ostatni opór Austriaków przed zwycięskim wkroczeniem księcia. 14 października 1809 r., na mocy traktatu z SchĂśnbrunn, Kraków i Podgórze zostały przyłączone do Księstwa Warszawskiego jako stolica departamentu. W latach 1815-1846 stanowił stolicę niewielkiego powierzchniowo, formalnie niepodległego państwa â Rzeczypospolitej Krakowskiej. W tym okresie rozpoczęła się gruntowna modernizacja i przebudowa miasta, które wciąż tkwiło w średniowiecznym układzie urbanistycznym. Zburzono większość murów miejskich, zasypano fosę, na miejscu której powstał park â Planty. Po "rewolucji krakowskiej", zbrojnym powstaniu przeciwko dominacji austriackiej, miasto zostało w 1846 r. zaanektowane przez Austrię, w której granicach pozostawało aż do 1918. Nazwę Rzeczpospolita Krakowska zastąpiono nową: Wielkie Księstwo Krakowskie. Odtąd cesarz austriacki używał tytułu Wielki Książę Krakowa. W 1850 wielki pożar zniszczył ok. 10% powierzchni miasta.
W 1915 nastąpiło połączenie Krakowa z Podgórzem, miastem założonym w 1784 na przeciwległym brzegu Wisły. W dwudziestoleciu międzywojennym, tuż po odzyskaniu niepodległości, polskie władze centralne uznały wawelski zamek za gmach reprezentacyjny Rzeczypospolitej, oddany do użytku Naczelnika Państwa, a następnie dla Prezydenta RP â uchwałą Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 1921 r., zespół urbanistyczny na Wawelu stał się jedną z oficjalnych Rezydencji Prezydenta Polski. Do dzisiaj zachował się apartament Prezydenta RP Ignacego Mościckiego.
Wojska niemieckie zajęły miasto 6 dni po rozpoczęciu II wojny światowej. W czasie okupacji hitlerowskiej (1939-1945) funkcjonowało ono jako stolica Generalnego Gubernatorstwa. Okupant niemiecki zamknął w getcie, a następnie wymordował żydowską ludność miasta (przed wojną Żydzi stanowili 25% wszystkich mieszkańców, po wojnie â niewiele ponad 2%). Wywieziono do Niemiec wiele dzieł sztuki, z których duża część nie powróciła do kraju. Kraków odniósł niewielkie straty podczas bombardowania miasta przez lotnictwo Armii Czerwonej. 18 stycznia 1945 wkroczyły tu wojska radzieckie. Kraków był jedynym większym miastem, które nie zanotowało podczas wojny spadku liczby ludności, zaś w 1945 roku był najludniejszym miastem w Polsce.
W okresie powojennym miał miejsce silny rozwój terytorialny i ludnościowy miasta. W 1951 przyłączono do Krakowa Nową Hutę, która według pierwotnych planów miała stanowić oddzielne miasto. Do dzisiaj jednym z historycznych miejsc w tej dzielnicy jest Plac Ratuszowy, gdzie w zamysłach budowniczych "socjalistycznego miasta" miała zostać wzniesiona ta instytucja.
Obecnie Kraków jest jednym z najpopularniejszych miejsc na świecie. W czerwcu 2007 Kraków obchodził 750 rocznicę lokacji miasta.
Pomimo coraz większej kosmopolityzacji, pozostaje nadal depozytariuszem polskiego godła. Jako jedyne miasto w Polsce ma prawo używać w herbie godła Państwa Polskiego. Taka możliwość, według symboliki heraldycznej, przysługuje jedynie miastom stołecznym.
ZBÓJNICKIE KRAKOWSKIE CIEKAWOSTKI
¡ W dużych ośrodkach szubienica czy pręgierz, przy którym wykonywano kary cielesne do ścięcia włącznie były nie jedynym miejscem kaźni publicznej. Więzienie jako takie, w pojęciu dzisiejszym, właściwie nie istniało, służyło tylko do chwilowego zatrzymania przestępcy. W Krakowie np. wyroki śmierci przez ścięcie wykonywano obok pręgierza, nieopodal kościoła Panny Marii, lub na podwórku więziennym ratusza. Pierwszą egzekucją było ścięcie w 1395 roku sędziego grodzkiego Spytka z Dytrychowa za nadużycia władzy i gwałt. Na rynku krakowskim wykonywano publicznie kary chłosty. Jak wspominają kronikarze krakowscy zachowane do czasów obecnych przy wejściu bocznym do Kościoła Mariackiego kuny (kajdany) służyły do zakuwania grzeszników i przestępców, odbywających publiczną pokutę â z reguły pozostawali oni zakuci przez czas mszy kościelnych. Specjalny charakter kary śmierci przez powieszenie, której szczególną cechą było pozostawienie wisielca przez jakiś czas na szubienicy i odmawianie mu w ten sposób chrześcijańskiego pogrzebu spowodował, że karę tę wykonywano za miastem. Autorzy kroniki kryminalnej Krakowa przytaczają 28 krakowskich historii sądowych od sprawy Wierzynka i Tęczyńskiego, poprzez burdy żakowskie i wielkie afery złodziejskie XVI â XVIII wieku.
¡ W Krakowie od XV â XVIII wieku, kiedy to Kraków stracił prawo miecza, w hańbiącej, nie poświęconej ziemi, poza murami miasta grzebano ofiary âmagdeburskiej sprawiedliwości" - przestępców, skazańców, zbójników na tzw. cmentarzu ściętych, blisko kościółka pod wezwaniem św. Gertrudy, który już dzisiaj nie istnieje. Kościółek zbudowano w latach 1429 - 1432 na łące przy murze miejskim, w okolicach dzisiejszych Plant.
¡ W Krakowie w czasie świątecznych nabożeństw kat w uniformie czerwonym urzędował przed kościołem Mariackim, dozorując delikwentów zamkniętych w kościelnej kunie.
¡ W Wieliczce koło Krakowa urodził się Władysław Skoczylas, który był najbardziej znanym artystą wykonującym zbójnickie drzeworyty. Władysław Skoczylas (ur. 4 kwietnia 1883 w Wieliczce, zm. 8 kwietnia 1934 w Warszawie). Polski grafik, malarz, rzeźbiarz, uważany za twórcę polskiej szkoły drzeworytu, pedagog i organizator życia artystycznego czynny w Warszawie, czołowy reprezentant drzeworytnictwa warsztatowego w latach 1920. Niektóre dzieła związane ze zbójnikami: Profil górala, 1911, suchoryt - I nagroda na 1. Konkursie Graficznym im. H. Ggohmana w Zakopanem, Pochód zbójników, 1916, drzeworyt, Teka zbójnicka, 1920, zbiór drzeworytów, Głowa starego górala, Pochód zbójników, Janosik, 14 x 22 cm, Teka podhalańska, 1921, zbiór drzeworytów, Walka ze smokiem, Zaloty, 18,5 x 26,5 cm, Janosik.
Opracowując projekt âSzlak Zbójników Karpackichâ skorzystano z blisko 1000 źródeł dotyczących zbójnictwa karpackiego, które znajdują się tutaj. Kliknij!
PATRONAT NAD SZLAKIEM ZBÓJNIKÓW KARPACKICH SPRAWUJE
ŁAP-POL (Dystrybutor wędlin tradycyjnych)
oraz
FIRMA JANTOŃ S.A., Sp. K (producent win Zbójeckie Grzane)